Maatschappelijke impact. Dát is wat Rijksmuseum Twenthe wil bereiken met de tentoonstelling ‘Terra Libera: van wie is het (platte)land’? Josien Beltman, conservator moderne en hedendaagse kunst bij het museum, hoopt met de expositie een bredere kijk te geven op onderwerpen die spelen in het landelijk gebied, zoals de klimaat- en stikstofdiscussie.
Een tentoonstelling komt er niet vanzelf. Daar gaat veel werk aan vooraf. Zo ook met Terra Libera. Josien vertelt: ‘Dit onderwerp kwam via twee wegen op mijn pad. Zelf vind ik de discussie over het platteland interessant. Welke relatie hebben wij met de natuur, hoe ziet de wereld eruit over vijftig jaar? Daarnaast wordt het onderwerp ook actueler; het leeft in de maatschappij. Ook in de kunstwereld, in verschillende tentoonstellingen zag ik dat kunstenaars bezig waren met deze thema’s. Het leek me interessant om dit onderwerp vanuit kunst en vormgeving te benaderen. Zo ontstond het idee.’
Perspectief van kunst
Met alleen het idee heb je nog geen verhaal, volgens Josien. Ze vertelt: ‘Je moet bedenken welk verhaal je wilt vertellen. Terra Libera is één grote manifestatie en bestaat uit drie onderdelen. Er zijn drie tentoonstellingen, een groot publieksprogramma inclusief workshops en activiteiten, en we hebben vier kunstenaars die onderzoek doen in Twente naar welke issues hier spelen. Het is dus een divers project.’ Josien vertelt over één van de voorstellingen die te zien is vanaf september. Die gaat van het verleden naar het heden. ‘Bezoekers zien hoe we zijn omgegaan met het land in de afgelopen eeuwen. Je ziet hoe mensen landschappen gecultiveerd hebben en eigen hebben gemaakt. Bijvoorbeeld 17e-eeuwse polderlandschappen, die we hebben ingepolderd en naar onze hand hebben gezet.’
Gevormd land
De wereld zoals deze nu is, is ontwikkeld door de eeuwen heen. Josien vertelt: ‘Ik vind het interessant om te laten zien dat het niet zo simpel is als mensen denken. Hoe wij naar de wereld kijken, is een constructie die al heel lang bestaat. De manier waarop wij landbouw bedrijven komt daaruit voort. Eigenlijk begint dit al bij het begin van het christendom. In de Bijbel vraagt God aan de mensen om de aarde te onderwerpen; om over het land, de dieren en de planten te heersen. Deze ‘opdracht’ bepaalt vandaag de dag nog steeds hoe wij met het land en de natuur omgaan.’
Josien geeft daarnaast aan dat elke cultuur anders naar ‘land’ kijkt. ‘Inheemse culturen hebben een heel andere omgang met de natuur en het land. Zij zien dit als iets bezields en hebben een wederkerige relatie met het land. Daardoor gaan zij er anders mee om.’
Onderzoek tot kunst
Een ander beeld schetsen, gebeurt ook door kunstenaars onderzoek te laten doen in Twente. Josien noemt een voorbeeld: ‘Tanja Engelberts is geïnteresseerd in de invloed van de fossiele industrie op het landschap. Zij is in de kwestie van het afvalwater in Twente gedoken. Zij onderzocht het op haar eigen artistieke manier en is daarvoor naar Schoonebeek gegaan, waar olie wordt gewonnen. Verder is ze gaan praten met mensen, zoals leden van de actiegroep ‘Stop Afvalwater Twente’, geologen en beleidsmakers, maar ook mensen van de Nederlandse Aardolie Maatschappij. Tanja maakt video’s en foto’s, dus daar komt straks een prachtig kunstwerk uit voort, waarmee ze laat zien hoe het landschap is gevormd door de industrie, zonder daar een moreel oordeel te vellen. Heel interessant.’
Nieuwe doelgroep
Naast een verfrissende kijk op de vraag hoe we met het land omgaan, hoopt Rijksmuseum Twenthe nieuw publiek aan te trekken. Josien zegt: ‘Met deze tentoonstelling willen we ons publiek verbreden, juist omdat dit onderwerp leeft hier in Twente. Daarom bieden we naast de tentoonstelling en onderzoeken ook activiteiten aan. We nodigen bijvoorbeeld boeren uit om te spreken over verschillende manieren om te boeren en te praten over de toekomst van hun bedrijf. We hebben ook een programma over hoe ons voedselsysteem er in 2050 uit zou kunnen zien.’
De tentoonstelling is te zien tot en met 28 januari 2024. Meer informatie: www.rijksmuseumtwenthe.nl. Tekst: LaraBijen / Fotografie: LarsSmook
